SÁPMI – De digitale snelweg blijft Noordelijk lopen. Vanuit Helsinki wordt de wereld snel witter als we Sápmi naderen. Dit is de streek waar de Samen hun thuis hebben. In december voorwaar een fris avontuur waarbij een sjaal geen overbodige luxe is, maar het welkom van Hildá Birget Länsman en Viivi Maria Saarenkylä is warm. Samen vormen beide dames het duo VILDÁ. “Joik-zang is een eeuwenoude traditie van de Sámi, het inheemse volk in het uiterste noorden van Finland. En accordeon is een erg populair folk-instrument voor alle Finnen. Maar nooit eerder verenigde een Fin of een Sámi deze twee tradities – en dát is waar VILDÁ om draait. De muziek van het duo is een originele mix van mystieke joiks, groovende ritmes en improvisatie, geïnspireerd door de sterke band van de Sámis met de natuur, moderne pop en Finse folk. VILDÁ’s debuutalbum Vildaluodda – Wildprint kwam in april 2019 uit”, spelen we even leentjebuur bij Eurosonic, want in januari komt het duo digitaal naar Groningen voor een showcase.
Viivi Maria Saarenkylä is de eerste die het woord neemt als we informeren naar de Eurosonic plannen. “We zijn er zeker van dat we iedereen een mee kunnen nemen op een epische reis naar het Noorden met ons! We kijken er enorm naar uit om via ons digitale podium onze muziek te delen met de rest van de wereld. Als artiest is er niets meer opwindend en geeft meer bevrediging als op de bühne onze muziek te presenteren aan ons publiek of dat ons nu al kent of niet. Het is erg mooi en welhaast overweldigend om te zien hoe mensen over de hele wereld ons hebben verwelkomt en de mogelijkheid hebben gegeven om te spelen en die een connectie hebben met onze muziek. De beste feedback voor een artiest is om de gezichten te zien van de luisteraar als we spelen……”, laat ze even een stilte vallen. “Het blijft verbazend om mensen opgewonden te zien raken, geraakt, verrast of emotioneel door onze muziek. Het betekent dat we in staat zijn om emoties en gevoelens naar andere mensen over te brengen en misschien wel het publiek een hele nieuwe ervaring te geven, iets dat ze verrast! Het is een geweldige kans voor ons om deel uit te maken van Eurosonic deze editie. We zijn reuze benieuwd wat het ons brengt. Het is in ieder geval een eer en we zijn trots dat we onze landen Finland en Sápmi mogen vertegenwoordigen. We willen graag bereiken dat onze muziek ook wordt gehoord buiten de kringen van de zogeheten ‘Wereld Muziek’. Onder die noemer hebben we al een flink aantal tournees gedaan, dus er ligt echt een kans voor VILDÁ om ons publiek te verbreden.”
Hildá Länsman is degene die dan ingaat op haar eerste muzikale schreden. “Ik kom uit een familie, waar de traditie van het hoeden van rendieren, het handwerken, dat wij duodji noemen en het joik of luothi zingen nog steeds hoog in het vaandel staan. Ik ben in de voetsporen van mijn moeder getreden als joik zangeres.” Länsman treedt zelfs nog vaak met haar moeder Ulla Pirttijärvi-Länsman op als duo. “Ik heb eigenlijk al vanaf heel jonge leeftijd daar de ondersteuning van mijn gemeenschap voor gekregen, dat heeft me echt gestimuleerd om ook daadwerkelijk op te treden. Ik kreeg een aantal kansen voor optredens en om liedjes te schrijven voor een paar projecten. Uiteindelijk voelde ik dat ik hier een toekomst in had, ook al was ik een verlegen jonge vrouw.” Viivi Maria Saarenkylä vult dan haar geschiedenis aan. De accordeoniste had ook haar voorbeeld thuis. “Mijn grote broer speelde accordeon en ik keek enorm tegen hem op. Ik bewonderde hem zo, dat ik zelf een accordeon wilde hebben.. Ik kreeg mijn eigen instrument toen ik 6 was. Dat was nadat ik lang daarover met mijn ouders had moeten soebatten, want ze vonden dat ik eigenlijk nog te klein was voor zo’n zwaar instrument. Ik begon met het bijverdienen van wat zakgeld met optredens toen ik nog heel jong was, maar de realisatie dat ik toch wel een professioneel muzikant wilde worden, kwam pas toen ik achttien was. Op dat moment ging ik studeren bij de wereldberoemde Italiaanse accordeonleraar Renzo Ruggieri en ging internationaal op reis, eerst voor muziek competities, maar al snel ook voor concerten als solist. Dat was de tijd dat ik me er bewust van werd dat mijn hobby mijn beroep was geworden en ik wilde kijken hoever het me kon brengen.” Länsman knikt neemt het dan weer over. “Als tiener droomde ik er van om muziek te kunnen studeren, maar dat voelde ook als een illusie omdat ik uit een heel klein plaatsje kom en helemaal geen achtergrond had van muziekles. Ik had mijn droom al vaarwel gezegd, tot ik een studieprogramma vond dat paste bij mijn achtergrond van traditionele Sámi muziek. Ik denk dat ik me pas echt professioneel muzikant ben gaan voelen toen ik in studeren op de University of the Arts in Helsinki voor de studierichting ‘Globale Muziek’. Dat is een bachelor programma en Viivi zat bij mij in de klas. Het duurde niet lang of VILDÁ was geboren.”
Saarenkylä vult dat dan weer aan. “Voor mij voelde dat eerst toch wel als een hele uitdaging om de stap te maken van een uitvoerende solist met een repertoire dat was door andere componisten geschreven, naar een componist-artiest die eigen originele werken brengt. VILDÁ is één van mijn eerste projecten met louter eigen werk. Ik heb me laten beïnvloeden door de vele reizen over de wereld die ik heb gemaakt als solist en ik ben dieper gaan graven in mijn Finse wortels. In VILDÁ wilde ik zowel het geluid van het Noorden, waar we beide vandaan komen, als ook de sound van onze achtergrond als muzikanten combineren. Voor mij is dat een opwindende mix van jazz, moderne tango maar ook oude Finse muziek. Dit alles samen met de stem van Hildá en de rijke traditie die zij in zich verenigd. Het werd een heel interessante combo”. Hildá Länsman neemt het stokje over: “Het proces om het eigen geluid van VILDÁ te vinden ging eigenlijk probleemloos door de studies die we beide volgden aan de Sibelius Academy. Het was eenvoudig om VILDÁ te koppelen aan een aantal schoolopdrachten en concerten. Het was eigenlijk heel vanzelfsprekend om te trachten iets nieuws en anders te maken en niet te hoeven nadenken of en hoe het in een genre past. Ik voelde niet de noodzaak om die druk te hebben om te passen in een vooraf bedachte muzikale doos of om zelf kritiek in de weg te laten staan tijdens het ontwikkelen van onze sound. De enorme interesse en de heel open receptie van ons werk in de wereld was iets dat me toch erg heeft verrast.”
We willen toch nog iets meer weten over de folk tradities van Finland en de Sami. In dit geval gaan accordeonisten voor. “Voor mij is deze traditie iets dat in me zit en ook een onderdeel van het dagelijks leven”, aldus Saarenkylä. “Het voelt volkomen natuurlijk om deze tradities te gebruiken en mijn omgeving is een bron van inspiratie voor het maken van mijn eigen muziek.” Bij Viivi Saarenkylä heeft dat dan weer alles te maken met de accordeon. “De accordeon is een erg populair instrument in de Finse Folk muziek en de oude populaire muziek. Voor mijzelf is het het instrument waarmee ik mijzelf het beste kan uitdrukken. Aan de andere kant is de accordeon en Joik helemaal niet een vanzelfsprekende combinatie. Ze vertegenwoordigen hele verschillende culturen en dat maakt het zo uniek dat wij deze twee elementen combineren.”
Hildá Länsman: “Ik kom van een inheemse minderheidsgroep mensen. Ik geloof dat het heel belangrijk is om de wereld en de verschillende gemeenschappen de pracht en het unieke te tonen van onze tradities en dat deze het waard zijn om te bewaren en om er trots op te zijn”, kenschetst ze de waarde van de gewoonten van de Samen. “Tradities als joik zingen worden nog steeds in ere gehouden, ondanks de enorme uitdagingen in de geschiedenis van ons volk, wat laat zien dat er sterke krachten zijn opgestaan om die tradities te bewaren. Het gevoel van deze krachtige Sámi overlevingsdrang maakt het mogelijk voor mij om het podium het mijne te maken als ik optreed, zelfs in de grootste concertzalen.” Dat gaat ze dieper in op het joik zingen. “Er zijn heel veel manieren en technieken voor joiking. Verschillende gebieden hebben hun eigen dialecten en manieren om hun vocale tradities te presenteren. De verbindende factor bij deze heel gevarieerde traditie en wat zorgt voor de kenmerkende klank heeft te maken met de context en het doel van de joik en de verschillende rollen die de joik kan spelen binnen de gemeenschap waar hij klinkt, dat is inclusief de specifieke esthetiek van het gebied waar het uit stamt en waar het toe behoort. Joik is iets waar ik mee ben opgegroeid en die traditie heeft vanzelfsprekend de manier waarop ik zing beïnvloed, zelfs als ik geen traditionele joik zing. Je moet begrijpen om onze muziek nog beter te waarderen dat mijn culturele erfenis echt dat inheemse Sámi bestaan is. Ik ben opgegroeid tussen de eeuwenoude tradities van het houden van rendieren, traditioneel handwerken en joik zingen. Ik betrek mijn Sámi achtergrond bij hedendaagse Wereld muziek. Des te meer luisteraars leren over de geschiedenis van de Sámi en Finnen, van de cultuur en de mythologie, hoe meer handvaten het geeft om onze muziek te begrijpen. Toch ben ik van mening dat de sound van onze muziek toch ook universeel is op zijn manier en dat je een geweldige persoonlijke betrokkenheid kan hebben door het luisteren naar onze muziek, zonder dat je alles weet van onze achtergrond.”
Deze invloeden gebruiken beide in hun songwriting. Viivi Saarenkylä gaat hier verder over: “We raken vaak geïnspireerd door de natuur en de manier waarop mensen hun leven leiden in het Noorden. Wat dat dan ook voor ons mag betekenen. Soms zijn dat hele diepe en intense gevoelens die verbonden zijn met onze achtergrond en tradities, soms ook dagelijkse observeringen, vaak met humor gebracht. Meestal beginnen we met het schrijven van een lied door een verhaal te maken, de tekst, de melodie, ritmische patronen…. elk zaadje kan ontkiemen, elk idee is een startpunt. Daarna werken we dat idee verder uit en kijken wat voor lied er tevoorschijn komt. Hildá schrijft geweldige teksten en creëert de joik melodieën en ik componeer de harmonieën en de ritme elementen. Al onze liedjes zijn of door ons beide geschreven of door ons gearrangeerd met als uitgangspunt een compositie van één van ons.”
Dat is te beluisteren op het album ‘Vildaluodda’ dat in 2019 verscheen. Als laatste punt op de agenda vertelt Länsman over het plaatwerk. “Het uitbrengen van het album is een essentieel deel geweest om ons te settelen als ensemble en het heeft gewerkt als visitekaartje. VILDÁ werd prachtig gelanceerd voor de toekomst door ‘Vildaluodda’. Met dit album konden we de wereld laten zien wat we allemaal hadden ontdekt in de ontdekkingsreis om het geluid van VILDÁ te vinden.” Dan klinkt het trots en luidkeels. “Meer Sámi muziek voor de wereld!” Tot slot een kleine blik vooruit. Er komen een aantal prachtige projecten aan en een nieuw album, dat maakt ook al zijn eerste babystapjes.” VILDÁ zal zich tijdens Eurosonic presenteren op digitale wijze. Nadere tijden worden later bekend gemaakt.