De wat als…vraag is in veel van het werk van de Nederlandse zangeres Niki Jacobs zeer prominent. Wat als de jaren 39 tot 45 anders waren verlopen. Wat als niet een wrede en efficiënte machine zoveel levens had verpletterd, waaronder een groot deel van de Joodse bevolking van Europa. Veel van hen in die jaren voor de oorlog spraken Jiddisch. Een taal die in Europa misschien wel net zo groot was als het Engels. Wat als deze Joodse cultuur niet was vernietigd in Auschwitz, in Treblinka, in Buchenwald, op executieplaatsen in Oost-Europa of in Mauthausen… Wat als deze cultuur juist had kunnen bloeien, kunstenaars had kunnen voortbrengen, wetenschappers en artiesten. Hoe had dat dan geklonken. Een onderwerp dat haar na aan het hart gaat. Eerder bijvoorbeeld op het album ‘MAMELOSHN’. Op dit album brengt ze hertaalde popnummers in het Jiddisch met een fantastisch resultaat, maar het blijft een ‘wat als’ vraag, want de geschiedenis in al zijn verschrikkelijkheid is niet terug te draaien en een groot deel van deze Jiddische stemmen in Europa zijn voor eeuwig verstomd. Niki Jacobs heeft zich tot één van de voornaamste vertolkers van het Jiddische lied opgewerkt. Voor de huidige pandemische crisis toerde ze eerst met een heel persoonlijk theaterprogramma en daarna met een programma rondom de Mauthausen Trilogie van Mikis Theodorakis op basis van gedichten van Holocaust overlever Iakovos Kambanelis. Liederen die wel gezien worden als de mooiste ooit over de Holocaust geschreven. Deze liederen echter werden bij hun premiere in 1988 gezongen in het Hebreeuws, het Grieks en het Duits. Jacobs kiest er voor om ze te zingen in het Jiddisch. Op het album zet ze deze trilogie ook in zijn tijd. Ze begint met een aantal liederen van voor de oorlog, dan volgt de Mauthausen Trilogie en eindigt met hoop als ze bekende popsongs in het Jiddisch brengt. De opening is prachtig met ‘Di Mispoche’ als rond de eeuwwisseling de eerste tekenen aan de wand komen en een grote groep Joden al de wijk neemt naar de Verenigde Staten. In dit jazzy nummer van violist Ro Krauss, nagenoeg instrumentaal, komt dat terug. Vlot en bruisend, in tegensteling tot ‘Makh Tsu Di Eygelekh’ dat opent met prachtig trompetwerk van Ruud Breuls die in duet gaat met de stem van Niki Jacobs over hoe de nacht langzaam valt. Een thema dat ook terug komt in de armoede beschreven in ‘Huljet Huljet’ als de deur zich langzaam sluit en de achterblijvers bijna reddeloos verloren zijn, met cello van Emilie Visser. De nacht daalt dan neder met een prachtig intro voor ‘The Ballad of Mauthausen’ dat van start gaat met ‘Antonis’. Een voelbaar en prachtig indrukkend lied over de harde arbeid die Joodse gevangenen moesten verrichten in de steengroeve van Mauthausen in Oostenrijk en de vriendschappen die wreedheid overleven. De goede luisteraar kan het verhaal, zelfs in het Jiddisch volgen. Niki Jacobs en haar muzikanten, waaronder ook accordeonist Peter van Os, laten je het leed voelen in pijnlijke schoonheid. Hoop is er altijd. In ‘Der Antlofener’ gaat het over één van de gevangenen die er in slaagt te vluchten, maar ook het feit dat elke deur voor hem gesloten blijft en zijn lot wordt bezegeld als de SS hem uiteindelijk weer in handen krijgt in een trage song die langzaam naar het donkere einde meandert. De vrijheid is even geproefd, maar tegen een enorme prijs. Het zijn kleine persoonlijke verhalen. In ‘Wen di milchome iz farbai’ over twee geliefden en waarin liefde de dood overstijgt en ook in het bloedstollend mooie ‘Sjir-hasjirim’ vol verlangen is liefde het onderwerp. Twee prachtige, zware liederen, maar toch waarin de hoop op beter zijn weg voorzichtig zoekt tussen al dat dood, verdriet en wanhoop. Het maakt dat dit zware onderwerp, toch niet verzwelgt in die ellende, maar dat er altijd iets is om voor te leven. Hierna gaat het verder in de vrijheid. Met twee folksongs, de een van oorsprong Russisch, de andere Amerikaans komen we terecht bij ‘Brothers in Arms’ van de Dire Straits en ‘Love me Tender’ bekend van Elvis Presley. In het Jiddisch ‘Sjlachtbrider’ en ‘Lib Mikh Tsartlekh’ bevatten ze de weerklank van die wereld die het nooit gegeven was te bestaan. De wereld en de muziek, kunst, wetenschap en al die gewone levens die werden gesmoord in Mauthausen, Sobibor, Bergen-Belsen, het ghetto van Warschau, Westerbork en Bełżec en al die andere namen met hun inktzwarte klank. Wat als…..ja, wat als. Die vraag zullen we nooit beantwoorden, maar wat heeft Niki Jacobs er een prachtig, zeer indrukwekkend album en belangwekkend document van gemaakt. Dit is het belang van kunst, daar kun je de wat als vraag vorm geven op de grens van jazz, folk, klassiek en pop. Enorme complimenten voor Niki Jacobs en haar band.
Niki Jacobs – The Ballad of Mauthausen / Mikis Theodorakis
